• Kalendarium wydarzeń
  • Licznik Odwiedzin

    Odwiedzin wszystkich 533160
    Odwiedzin dzisiaj: 43

Pradziejowe wycieczki po regionie bełchatowskim, cz. 1

  • cios mamuta z Odkrywki Kleszczów

    cios mamuta z Odkrywki Kleszczów

  • Zdjęcie-mamut1.jpg
  • cios mamuta z Odkrywki Kleszczów

    cios mamuta z Odkrywki Kleszczów

  • cios mamuta z Odkrywki Kleszczów

    cios mamuta z Odkrywki Kleszczów

  • siekierka i nóż z krzemienia, st. Złota, neolit

    siekierka i nóż z krzemienia, st. Złota, neolit

  • toporki kamienne - neolit, znaleziska luźne

    toporki kamienne - neolit, znaleziska luźne

  • Zdjęcie lotnicze z badań archeologicznych w Grabku, st. 11

    Zdjęcie lotnicze z badań archeologicznych w Grabku, st. 11

Historia badań archeologicznych na terenie regionu bełchatowskiego

Obszarem naszych zainteresowań jest region bełchatowski rozumiany jako teren obecnego powiatu bełchatowskiego.
W podziale regionalnym odpowiada to Wysoczyźnie Łaskiej (północna część powiatu), Wysoczyźnie Bełchatowskiej (wschodnia i południowo-wschodnia część pow.) i Kotlinie Szczercowskiej (centralna, zachodnia i południowo-zachodnia część).

Przepisy ustawy „O ochronie dóbr kultury” nakazują przeprowadzanie archeologicznych badań ratowniczych na terenach przeznaczanych pod różnego rodzaju inwestycje, m. in. pod eksploatację górniczą. W związku z powstaniem Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” zaplanowano całą serię takich badań w miejscu planowanej przyszłej odkrywki na terenie gminy Kleszczów i Szczerców. Chciałabym przybliżyć, jakie rezultaty przyniosły przeprowadzone prace, ponieważ najstarsze dzieje regionu są często pomijane i mało znane większości mieszkańców Bełchatowa, a są one dość ciekawe i warte zainteresowania. W części pierwszej zacznę od omówienia historii badań i osadnictwa datowanego na epokę kamienia. 

Minęło już ponad 30 lat odkąd archeolodzy zaczęli odkrywać najstarsze dzieje naszego regionu. Badania były prowadzone etapami na początku lat 70. oraz w drugiej połowie lat 80. W tym okresie przebadano stanowisko nr 2 i 3 w Ruszczynie, stanowisko nr 2 w Czyżowie, stanowisko nr 1 w Piaskach, nr 1, 2, 7, 10 i 11 w Kucowie, nr 2 w Folwarku, nr 12 w Chabielicach Kolonii oraz nr 2 w Młynkach. Powyższe badania prowadzone były kolejno przez Pracownie Archeologiczne Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków z Poznania i Łodzi i Pracownię Archeologiczną Ośrodka Naukowo-Konserwatorskiego PP PKZ w Poznaniu na zlecenie Urzędu Gminy w Kleszczowie i KWB „Bełchatów”.
Najnowsze opublikowane badania pochodzą z roku 1999. Przebadano wówczas stanowiska nr 12 w Chabielicach, nr 11 w Kolonii Chabielice i nr 11 w Grabku. Tym razem badania były prowadzone przez Fundację Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego w Łodzi oraz Fundację Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Badania pozwoliły ustalić obecność kultur archeologicznych od czasów późnego paleolitu poprzez neolit, epokę brązu i wczesną epokę żelaza, okres rzymski, wczesne średniowiecze aż do czasów nowożytnych.

Epoka kamienia

Najstarsze ślady osadnictwa z epoki kamienia to pozostałości po pracowni krzemieniarskiej z okresu paleolitu schyłkowego ze stanowiska nr 11 w Grabku. Najwięcej znalezisk wiąże się jednak już z młodszą epoką kamienia, czyli neolitem, a nawet z okresem schyłkowym zwanym eneolitem. Jest to osadnictwo związane głównie  z kulturą pucharów lejkowatych, której obecność stwierdzono na stanowisku nr 1 w Kucowie, nr 2 w Folwarku, nr 11 w Kolonii Chabielice, nr. 11 w Grabku. Najlepiej rozpoznane i opracowane są stanowiska w Kucowie, Kolonii Chabielice i Grabku.
Ponadto odnotowano jeszcze ślady osadnictwa kręgu kultur strefy leśnej w Kolonii Chabielice na stanowisku nr 11 i Grabku (stanowisko nr 11).
Relikty związane z epoką kamienia odkryte zostały też na stanowisku nr 2 w Kucowie oraz związane z neolitem schyłkowym lub wczesną epoką brązu na stanowisku nr 12 w Kolonii Chabielice.

Najwięcej materiałów dostarczyły jednak osady kultury pucharów lejkowatych. Niewątpliwie zaznaczyła się ona najwyraźniej wśród osadnictwa datowanego na epokę kamienia w regionie Bełchatowa. Jej nazwa pochodzi od preferowanego przez nią kształtu naczyń ceramicznych. Kultura ta ukształtowała się w IV tysiącleciu p.n.e. na terenie Niżu Europejskiego. Jej geneza nie została ostatecznie wyjaśniona i budzi nadal wiele kontrowersji. Według jednych była ona kontynuacją tradycji mezolitycznych, a według innych wykształciła się z neolitycznych grup lendzielskich lub była efektem wpływów wczesnych „cywilizacji” kręgu nadczarnomorskiego.
Kultura pucharów lejkowatych była konglomeratem różnych grup kulturowych, które połączył zbliżony typ ceramiki spotykany na terenach od Wołynia i dorzecza Dniestru po Niemcy środkowe i Danię, Holandię oraz od Moraw, Czech i Dolnej Austrii po północną Polskę. Inne elementy tej kultury, takie jak formy narzędzi, typy domostw, czy obrządek pogrzebowy były dość zróżnicowane na całym tym obszarze. Pewne podobieństwa natomiast występują w rodzaju gospodarki, organizacji społecznej i kulturze duchowej.
W omawianym okresie pojawiło się rolnictwo sprzężajne. Zaczęto też używać wozy zaprzężone w zwierzęta. W uprawie stosowano technikę przemienno-odłogową. Zwierzęta hodowlane były wszechstronnie eksploatowane, nie tylko jako dostarczyciel pokarmu, ale  i jako siła pociągowa.
Wraz z szybkim rozwojem gospodarki, wzrosła liczba ludności, a co za tym idzie również osad. Zaczęły się wykształcać centra władzy w postaci dużych osad obronnych. Poza nimi istniały mniejsze osady mieszkalne, łowieckie i produkcyjne. Społeczeństwo zaczęło podlegać pewnej hierarchii, najprawdopodobniej można mówić o wyodrębnieniu się starszyzny plemienno-rodowej. Osoby o wyższym statusie pragnęły się wyróżnić, dlatego konstruowano dla nich tzw. grobowce megalityczne, znane m. in. z Kujaw. Były one dużych rozmiarów (długość do 130 m, szerokość do 15 m i wysokość do 3 m) i kryły pochówki pojedyncze lub zbiorowe. Wznoszono je z głazów, ewentualnie z płyt kamiennych, przy czym na południu Polski stosowano zwykle drewno, które było ogrodzeniem dla ziemnych nasypów.
Wraz ze wzrostem zamożności pewnych grup zaczęły się pojawiać importowane przedmioty luksusowe, głównie z pewnych gatunków krzemienia, a sporadycznie również z miedzi. Przedmioty takie jak siekierki i toporki z tych materiałów świadczyły o wysokiej pozycji społecznej. Krzemień pozyskiwano m. in. metodą górniczą. Znana jest kopalnia krzemienia pasiastego koło Opatowa (Krzemionki Opatowskie, Ruda Kościelna). Wyroby miedziane prawdopodobnie docierały na obszar zajęty przez kulturę pucharów lejkowatych znad Cisy za pośrednictwem istniejących jeszcze na Niżu Polskim i południu Polski grup o genezie lendzielskiej. Wyroby te przetapiano w lokalnych pracowniach.
Ważnym elementem w kulturze pucharów lejkowatych był ceramika. Przeszła ona pewną ewolucję podczas rozwoju tej kultury. Różnice zaznaczały się głównie w kształcie (kulistość brzuśca, stopień wyodrębnienia szyjki, bardziej lub mniej osty profil naczynia) i dekoracji (np. odcisk stempla, sznura). Na pewnym etapie rozwoju zaczęły się uwidaczniać również różnice terytorialne. Wynikało to z faktu, że grupy te często żyły w pobliżu, a nawet wspólnie z innymi kulturami. Istnieją też dowody na zawieranie małżeństw między nimi.
Jeśli chodzi o obrządek pogrzebowy omawianej kultury, to oprócz wspomnianych wyżej grobowców megalitycznych (Pomorze, Kujawy, Małopolska), występowały też liczne groby płaskie. Stosowano obrządek birytualny – spotyka się pochówki szkieletowe oraz ciałopalne. Zmarłych chowano w jamie wykopanej w ziemi, czasem robiono kamienne pokrywy, bruki, czy obstawy (np. na Lubelszczyźnie), często w tych grobach odkrywane są ślady magicznych zabiegów (odcinanie głów, krępowanie zwłok, kanibalizm, pochówki cząstkowe).
Z innych przejawów kultury duchowej wydaje się, ze szczególną czcią cieszył się baran. Znajdowane są jego gliniane wyobrażenia oraz świadczy o tym zdobienie ceramiki.

Jak wykazały wykopaliska na terenie powiatu bełchatowskiego kultura pucharów lejkowatych zasiedlała ten teren w schyłkowej fazie młodsze epoki kamienia. Obok niej odkryto również stanowiska związane z kręgiem kultur strefy leśnej, w tym z materiałami typu „linin” z końca III tysiąclecia p.n.e.
Zakładane przez kulturę pucharów lejkowatych osady były krótkotrwałe i znajduje się na nich głównie narzędzia kamienne, ceramikę oraz ślady po dołkach posłupowych i jamy nieckowate. Wśród obiektów ruchomych znajdowane są głównie naczynia, m. in. charakterystyczne dla tej kultury flasze z kryzą, a także żarna nieckowate, siekierki i inne. Narzędzia kamienne wyrabiano głównie z nadwarciańskiego krzemienia jurajskiego (co dowodzi istnieniu wydobycia na Wyżynie Wieluńskiej), czekoladowego, bałtyckiego i prawdopodobnie też wołyńskiego.
Omawiana kultura zakładała niewielkie osady. W niektórych rejonach, np. w Grabku osadnictwo było tak intensywne, że odlesiony został obszar zasiedlenia i jego najbliższa okolica. Z kolei w Kolonii Chabielice i Chabielicach osadnictwo nie było stabilne, a wśród znajdowanych materiałów zdecydowanie dominuje krzemień nad ceramiką. Może to świadczyć o tym, że były to po prostu obozowiska, traktowane jako zaplecze dla oddalonej o ok. 1,5 km osady w Grabku.

Tak w skrócie wyglądało osadnictwo epoki kamienia w regionie Bełchatowa na tle całej Polski. Następnym razem postaram się zaprezentować osadnictwo epoki brązu i wczesnej epoki żelaza.

Opracowanie: Anetta Jedynak-Stępnik

Zapraszamy również do obejrzenia filmiku na portalu Facebook:

https://www.facebook.com/357473087640391/videos/1649090068903957/


Bibliografia:
•    Archeologia w województwie piotrkowskim. Informator 1988-1994, Piotrków 1995
•    Badania Archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., t. 1, Łódź 2000
•    Badania Archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., t. 2, Łódź 2002
•    Krzeszowski A., „Osadnictwo neolityczne na stanowisku 1 w Kucowie, gm. Kleszczów, woj. Piotrków Trybunalski”, [w:] Prace i materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna, nr  37-38, Łódź 1995
•    Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), (pod red. P. Kaczanowski, J. K. Kozłowski, Kraków 1998

MUZEUM REGIONALNE W BEŁCHATOWIE © 2024
Powered by Quick.Cms | Webmaster by Strony o Sztuce